„Nie wolno”, „Bez dyskusji”, „Natychmiast”, „Jeśli tego nie zrobisz, to pożałujesz”, „Nie interesuje mnie to, co ty myślisz. Masz robić, jak ci mówię”.
„Dobrze, zrobię to za ciebie”, „Ale to już naprawdę ostatni raz”, „Tak, możesz jeszcze jedną bajkę obejrzeć”, „Nieważne, co ja chcę. Ty jesteś najważniejszy”.
„Nie interesuje mnie to”, „Rób, jak chcesz”, „Wszystko jedno, jest mi to obojętne”, „Nie mam czasu”, „Nie będzie mnie”, „Radź sobie sam”.
Być może te słowa brzmią dla niektórych znajomo. Być może niektórzy słyszeli je w dzieciństwie. Może kierujemy je do naszych dzieci, bo najszybciej przychodzą na myśl w codziennych sytuacjach? A może te słowa wcale nie działają? Może budzą wyrzuty sumienia?
Bycie rodzicem surowym, pobłażliwym lub obojętnym w rzeczywistości oddala nas od dziecka. Jak zatem inaczej budować relację z dzieckiem, by uniknąć rygoru, uległości czy zaniedbywania? Z pomocą przychodzi pozytywna dyscyplina.
Co to jest „pozytywna dyscyplina”
Pozytywna dyscyplina to podejście do wychowania dzieci, opierające się na jednoczesnej uprzejmości i stanowczości, wzajemnym szacunku oraz zrozumieniu istoty poczucia przynależności i znaczenia.
Pozytywna dyscyplina powstała w latach 80-tych XX w. w Stanach Zjednoczonych. Jej twórczyniami są Jane Nelsen i Lynn Lyott, które bazowały na naukach Alfreda Adlera i Rudolfa Dreikursa. Dla niektórych nazwa tego podejścia może być myląca. Słowo „dyscyplina” w polskim kręgu kulturowym budzi niekiedy negatywne skojarzenia. Dlatego warto sięgnąć do jego etymologii.
disciplina z łaciny oznacza dawanie instrukcji, nauczanie, uczenie, nauka
discipulus to uczeń, student
Mając wiedzę o pochodzeniu nazwy POZYTYWNA DYSCYPLINA, można otworzyć się na lepsze zrozumienie jej założeń. Jednak aby dobrze umiejscowić ideę pozytywnej dyscypliny wśród stylów wychowawczych, po krótce opiszę poszczególne z nich. Niektóre mogą wydać się znajome.
Styl autorytarny – rodzic surowy
O autorytarnym stylu wychowania mówi się wówczas, gdy:
- rodzic oczekuje od dziecka bezwzględnego posłuszeństwa – dziecko ma dostosować się do narzuconych reguł i wykonywać polecenia, a więc stosować się do zakazów i nakazów,
- dziecko traktowane jest przedmiotowo –nie ma prawa do posiadania własnego zdania, komunikowania odmiennego od narzuconego punktu widzenia, jego uczucia nie są uwzględniane przez dorosłego,
- nieposłuszeństwo jest niedopuszczalne –brak podporządkowania się przez dziecko wymaganiom dorosłych skutkuje karaniem i piętnowaniem.
Dziecko funkcjonujące w autorytarnym środowisku może przyjmować różne postawy. Z jednej strony staje się konformistyczne i uległe, powodowane lękiem i chęcią uniknięcia kary. Z czasem staje się osobą pozbawioną własnego zdania, nie potrafiącą podejmować samodzielnych decyzji, bo zawsze wykonywało polecenia innych. Z drugiej strony dziecko – chcąc przeciwstawić się rodzicom – może reagować oporem i walką. Zaczyna się izolować, aby uchronić się przed negatywnymi odczuciami płynącymi z doświadczeń z rygorystycznym dorosłym. (Brzezińska A., Appelt K., Ziółkowska B., 2008)
Styl permisywny – rodzic pobłażliwy
Dla stylu permisywnego charakterystyczne jest:
- traktowanie dziecka w sposób pozbawiony jakikolwiek ograniczeń – dziecku pozwala się na wszystko niezależnie od konsekwencji i nadmiernie ulega jego wszelkim pomysłom i działaniom,
- brak jasnych reguł funkcjonowania – dziecko żyje w otoczeniu pozbawionym zasad, a ewentualne próby ich wprowadzenia i tak nie są respektowane przez rodzica,
Dziecko dorastające w domu, w którym króluje styl pobłażliwy, może robić co chce, kiedy chce i jak chce. Ma pełną dowolność, bez brania pod uwagę okoliczności i innych osób. Dziecko nie ponosi też konsekwencji swoich działań, gdyż rodzic ratuje je z każdej sytuacji. Często też wyręcza je w rzeczach, które mogłoby zrobić samodzielnie. Takie podejście może wpływać z jednej strony na przyjmowanie przez dziecko postawy egoistycznej i generować trudności w odnalezieniu się wśród innych osób, na przykład wśród rówieśników. Z drugiej zaś strony permisywność może powodować brak wiary dziecka we własne możliwości i zdolności, a w rezultacie na niechęć i obawę dziecka przed podejmowaniem nowych aktywności. (Brzezińska A., Appelt K., Ziółkowska B., 2008)
Styl niedbały – obojętny
Zaniedbanie, czyli styl obojętny można opisać jako:
- brak zainteresowania potrzebami dziecka – dziecko pozostawione jest samo sobie, rodzice zaniedbują swoje obowiązki wychowawcze, nie zaspokajają potrzeb dziecka,
- brak więzi emocjonalnej ze strony rodziców w stosunku do dziecka – rodzice są nieprzystępni i obojętni, nie wykazują jakiejkolwiek czułości czy bliskości – ani fizycznej, ani psychicznej,
Rodzic niezaangażowany w opiekę i wychowanie dziecka nie stwarza bezpiecznej przestrzeni do rozwoju. Dziecko funkcjonuje w nieprzewidywalnym otoczeniu, w którym nie wie, czego się spodziewać. Nieobecny duchem lub też ciałem rodzic wzbudza poczucie winy w dziecku, które bierze na siebie odpowiedzialność za to, że rodzic nie okazuje mu miłości i że go nie kocha. Styl obojętny uważany jest za niosący najbardziej negatywne konsekwencje dla dziecka, które nie mogąc zaadaptować się w domu ma trudności w adaptacji także poza nim. (Brzezińska A., Appelt K., Ziółkowska B., 2008)
Styl autorytatywny – partnerski
Styl partnerski opiera się na obustronnym szacunku, wzajemnym zrozumieniu i współpracy. Jednocześnie odwołuje się do zasad, które uwzględniają potrzeby każdej ze stron. Te zasady nie są narzucane dziecku bezrefleksyjnie. Dziecko traktowane jest podmiotowo jak pełnowartościowy człowiek. Nie umniejsza się ani nie wywyższa czyjegoś znaczenia.
Dziecko dorastające w tym stylu wychowania staje się niezależne. Ma świadomość własnych kompetencji i nie obawia się próbować nowych rzeczy. Wyzwania traktuje jako okazję do rozwoju i samodzielnie podejmuje inicjatywę. Jednocześnie zwraca uwagę na potrzeby innych osób i potrafi z nimi współdziałać. (Brzezińska A., Appelt K., Ziółkowska B., 2008)
5 filarów pozytywnej dyscypliny
Rodzice na co dzień reagują na różne zachowania dzieci w sposób, który jest im dobrze znane. Kierując się osobistym doświadczeniem, wychowują swoje dzieci z najlepszymi intencjami. Jednak czasami zaczyna coś zgrzytać. Czują, że nie zawsze postępują tak, jakby chcieli. Zaczynają zastanawiać się, czy można traktować dzieci inaczej niż sami byli traktowani. Ostatni opisany wyżej styl autorytatywny daje przestrzeń do tego, by tworzyć z dzieckiem pozytywną relację w oparciu o wzajemny szacunek. Zaś pozytywna dyscyplina przynosi konkretne narzędzia, jak to robić. Wszystkie one oparte są na 5 filarach (Nelsen J., 2015):
.1. Pozytywna dyscyplina opiera się na byciu jednocześnie uprzejmym i stanowczym
W praktyce oznacza taki sposób komunikacji z dzieckiem, który dostrzega punkt widzenia każdej ze stron oraz okoliczności. Zakłada życzliwość względem dziecka i siebie. Równocześnie wymaga spojrzenia na daną sytuację w szerszym kontekście i uwzględnienia jej wymogów.
2. Pozytywna dyscyplina pomaga dzieciom poczuć, że są ważne i przynależą
W rozwoju dziecka niezwykle ważne jest budowanie bezpieczniej więzi. Dzięki zrozumieniu, dlaczego dziecko zachowuje się w określony sposób, pozytywna dyscyplina pomaga rodzicom wspierać poczucie przynależności i znaczenia dziecka. Dziecko jest nie tylko częścią rodziny. Wnosi do rodziny swój znaczący wkład.
3. Pozytywna dyscyplina jest skuteczna w perspektywie długofalowej.
Dzisiejsze zachowanie dziecka stanowi dla rodziców wyzwanie. W rzeczywistości jest bazą, w oparciu o którą dziecko może kształtować swoje przyszłe kompetencje. To, jak dzisiaj zareaguję na zachowanie mojego dziecko, wpływa na to, jakim dorosłym się stanie, jaką relację będzie miał ze swoją rodziną oraz z innymi ludźmi.
4. Pozytywna dyscyplina pomaga dzieciom nabywać umiejętności życiowe i kształtować kompetencje społeczne
Wszystkie techniki pozytywnej dyscypliny oparte są na wzajemnym szacunku i wspierają budowanie relacji między rodzicem a dzieckiem. Patrząc konkretnie na społeczne i życiowe umiejętności, pozytywna dyscyplina uczy m.in. rozwiązywania problemów, współpracy, angażowania się, obiektywnego myślenia, samokontroli, odpowiedzialności. Opiera się na szacunku do drugiego człowieka i do siebie samego, wspiera poczucie wartości dziecka i pozytywny obraz własnej osoby.
5. Pozytywna dyscyplina zachęca dziecko, by rozwijało swoje indywidualne cechy i miało poczucie bycia kompetentnym
Dzięki wspierającej postawie rodzica, stwarzaniu przestrzeni do eksperymentowania i akceptacji dla popełniania błędów dziecko może sprawdzać, co już potrafi i na co potrzebuje jeszcze czasu. Może uczyć się, doświadczać i stawać coraz bardziej kompetentne i świadome swoich umiejętności.
Na koniec przytoczę cytat, do którego lubię wracać i który niesie ze sobą ważne przesłanie:
Dzieci zachowują się lepiej, kiedy czują się lepiej (…) Dzieci chętniej współpracują, uczą się nowych umiejętności i okazują ciepłe uczucia wtedy, kiedy ze strony dorosłych czują zachętę, wsparcie i miłość.
(Nelsen J., Erwin Ch., Duffy R. A., 2018)
Bibliografia:
- Brzezińska A., Appelt K., Ziółkowska B. (2008), Psychologia rozwoju człowieka. w: Strelau J., Doliński D. (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2, GWP
- Nelsen J. (2015), Pozytywna Dyscyplina, CoJaNaTo
- Nelsen J., Erwin Ch., Duffy R. A. (2018), Pozytywna Dyscyplina dla przedszkolaków, Wydawnictwo POZYTYWNA DYSCYPLINA J. R. Baranowscy s.c.
- https://www.etymonline.com/word/disciple, tłumaczenie własne
- https://www.etymonline.com/word/discipline, tłumaczenie własne
Polub Moc Relacji – Darina Asiedu na Facebook’u i Instagramie
